archief Archives - Pedagogisch Engagement

Een kleine geschiedenis van de verheffing

april 17, 2021 By ypeakkerman Reageer

Kansengelijkheid voor de jeugd was een opdracht voor velen. En dat is het nog steeds.

1. Een collectieve inspanning

Anders dan velen denken is onderwijs niet de exclusieve actor in de aanpak van kansengelijkheid. De notie van ‘onderwijs als emancipatiemotor’ is een misvatting die niet op historische feiten gebaseerd is. Dat is goed nieuws voor leraren in achterstandswijken van wie verwachtingen worden gekoesterd die ze redelijkerwijs niet waar kunnen maken.

De verheffing van de arbeidersjeugd die we in de 20e eeuw hebben gezien is te danken aan de inzet van velen, in een langdurig proces van vallen en opstaan. Dat waren:

De strijders in de vakbonden voor hogere lonen, vaste contracten en kortere werkweken zodat arbeidersgezinnen het qua bestaanszekerheid beter kregen, op regel kwamen en meer vrije tijd hadden.
Zij die zich beroepsmatig en vrijwillig inzetten voor maatschappelijk werk en gezinsondersteuning, daar waar nodig.
Ieder die zich inzette voor sociale woningbouw en later de stadsvernieuwing zodat de huisvesting van arbeidersgezinnen betaalbaarder en beter werd. Zo ontstond voor de kinderen ruimte voor huiswerk en hobby’s.
Voorlieden in de zuilen die verheffing, opwaartse sociale mobiliteit en verder leren propageerden.
Ouders die die werkten aan hun eigen ontwikkeling door allerlei vormen van ‘permanente educatie’ zoals volkshogescholen en -universiteiten, moedermavo, basiseducatie, taal, inburgering en autorijles. Want kinderen profiteren van ouders die zelf ook leren.
Ieder die zich in de jeugd- en gezondheidszorg inzette voor de leefomstandigheden van kinderen en jongeren.
Ieder die zich inzette voor meer vorming in de vrijetijdsbesteding van de jeugd. Door middel van jeugdwerk, sport, cultuur, natuuroriëntatie, club- en buurthuiswerk, bibliotheken en media.
Zij die werkten aan samenlevingsopbouw zodat wijken plekken werken met ‘pedagogische congruentie’ en waar nog een touwtje door de brievenbus kon.
Werkgevers die bijdroegen aan de vorming en de opwaartse mobiliteit van de arbeidersjeugd door middel van het leerlingstelsel, bedrijfsopleidingen en regulier werk.
Zij die werkten aan voorschoolse educatie en kinderopvang met een sterke pedagogische kwaliteit.
Politici en bestuurders die al deze ontwikkelingen stimuleerden en waar nodig vastlegden in wet- en regelgeving. Een gevolg daarvan was ook dat versterking van kansengelijkheid meer een zaak van de overheid werd en minder van particulier initiatief.
En uiteraard speelden scholen en leraren ook een belangrijke rol. Aangezien de kwaliteit van het onderwijs goeddeels bepaald wordt door het engagement en het vakmanschap van leraren moet vooral die factor hebben bijgedragen aan de rol die onderwijs vervuld heeft in de versterking van de kansen van de jeugd.

Het resultaat van al deze inspanningen werd zichtbaar in het onderwijs: door waarnemingen van onderwijsgevenden en door indicatoren als hogere rapportcijfers, Cito-scores, diploma’s en doorstroom naar hoger onderwijs. Zou dit hebben geleid tot de denkfout dat die prestaties dan ook uitsluitend aan onderwijs te danken zijn? Hoe dan ook, op de een of andere wijze is het idee ontstaan dat onderwijs emancipatiemotor is. Bovendien zeggen de gemeten prestaties vooral veel over cognitieve niveau van leerlingen, terwijl hun kansen ook afhankelijk zijn van bredere vorming. Die is niet uitsluitend voorbehouden aan het onderwijs; ook de thuissituatie en de kwaliteit van de vrijetijdsbesteding dragen daartoe bij. Hoe dan ook, het idee van onderwijs als de exclusieve gelijkmaker wordt niet door historische feiten gesteund en creëert bovendien verwachtingen jegens leraren die ze redelijkerwijs nooit volledig waar kunnen maken.

2. Laat de Verenigde Staten niet ons voorland zijn

We kunnen hier leren van de fouten die in de VS gemaakt zijn. Daar heeft zich ook de situatie voorgedaan dat de achteruitgang in schoolprestaties eenzijdig toegeschreven werd aan onderwijs. Dit leidde tot het “No Child Left Behind” beleid dat de oplossing exclusief legt bij de leraren en bij de jeugd zelf. Daarbij wordt bovendien overdadig gebruik gemaakt werd van competitie, marktwerking, privatisering en een meetcultuur van targets en prestatie-indicatoren, het gebruikelijke instrumentarium uit het neoliberale beleidsarsenaal. Paul Thomas beschrijft de ‘no-excuse’ mentaliteit die de jongeren klemzet die redelijkerwijs niet aan deze veel te hoge verwachtingen kunnen voldoen [1]. Aan de wieg van dit beleid stond Diane Ravitch die al snel doorhad hoe contraproductief dit beleid is; zij is er inmiddels een verklaard tegenstander van. Wetenschappers als Chistopher Tienken en Robert Putnam [2] hebben bovendien overtuigend laten zien dat er veel meer verklaringen zijn voor de teruggang in onderwijsprestaties: armoede en bestaansonzekerheid, slechte huisvesting, onveiligheid en geweld in wijken, sociale uitsluiting en discriminatie, tekortschietende opvoeding thuis, het ontbreken van vormende vrijetijdsbesteding en het uiteenvallen van gemeenschappen. Tienken stelt zelfs dat de lage PISA-scores in de VS voor 46% te verklaren zijn door armoede [3].

3. De jeugd in aandachtswijken is velerlei opzicht de pineut

De groeiende óngelijkheid in kansen kun je dus ook niet eenzijdig toeschrijven aan onderwijs. Natuurlijk, ook binnen het onderwijs moeten maatregelen worden getroffen die de ongelijkheid redresseren. Eerst en vooral zijn dat hele goede leraren in voldoende mate. Dan komt er een tijdje niets en dan doen ook zaken als het tegengaan van onderadvisering, meer focus op kerntaken als lezen, schrijven en rekenen en uitstel van schoolkeuze ertoe. Maar, zo is het ook, op veel van de in paragraaf 1. beschreven terreinen en condities voor kansengelijkheid en verheffing heeft de laatste decennia een ernstige verschraling opgetreden, waardoor de jeugd in aandachtswijken op veel meer terreinen dan alleen onderwijs het kind van de rekening is. Is het dan fair om de oplossing daarvoor exclusief in de schoenen te schuiven van scholen en leraren? Het is stellig één van de oorzaken van het feit dat het lerarentekort zich juist in aandachtswijken het sterkste manifesteert.

Voor een duurzame versterking van kansengelijkheid is daarom van belang veel breder te kijken; naar álle condities die daaraan bijdragen en naar iederéén die ertoe doet in het leven en de ontwikkeling van de jeugd. Zodoende worden de kansen voor kinderen weer een gezamenlijke opdracht van velen. Zoals weleer.

4. They are our kids

Kansengelijkheid vraagt dus om een veel bredere aanpak, wat mij betreft in de vorm van een duurzaam Jeugdkansenprogramma dat zich richt op de ontwikkeling van aandachtswijken tot ‘villages to raise a child’. Zie daarvoor op deze website http://www.pedeng.nl/village/

Een hele goede inspiratie en onderbouwing voor zo’n Jeugdkansenprogramma is te vinden in Our Kids van Robert Putnam [4]. Daarin betoogt hij dat de kansenkloof, die in de Verenigde Staten nog wel wat breder is en schrijnender dan in Nederland, heel wel kan worden verkleind. Maar dan moet je aangrijpen op alle factoren en condities die van invloed zijn op de kansen van de jeugd die aan de onfortuinlijke kant van die kloof opgroeit. Dit maakt ook dat kansengelijkheid niet alleen een zaak is van het onderwijs, maar van iedereen die ertoe doet in het leven en de vorming van de jeugd. Zijn oproep aan die velen, en in het bijzonder ook de maatschappelijke en politieke elites van zijn land is even kernachtig als indringend: “If our kids are in trouble- my kids, our kids, anyone’s kids- we all have the responsibility to look after them For America’s poor kids do belong to us and we to them. They are our kids.

5. Een persoonlijke noot

“That’s exactly what I mean”. Dat was het antwoord van Putnam toen ik hem in 2015 vertelde dat ik me inspande om één van de focuswijken in Rotterdam-Zuid toe te laten groeien naar een ‘village to raise a child’. Een betere stimulans kon ik me niet wensen.

Voetnoten

[1] https://plthomasedd.medium.com/the-crumbling-facade-of-no-excuses-and-educational-racism-56889242cc25

[2] Robert D. Putnam Bowling Alone

[3] https://christienken.com/2014/02/11/pisa-problems/

[4] Robert D. Putnam. Our Kids. The American Dream in Crisis. New York 2015

Kansen voor de jeugd in aandachtswijken

april 6, 2021 By ypeakkerman Reageer

1. Naar een structureel en duurzaam Jeugdkansenprogramma

De coronacrisis heeft de ongelijkheid van kansen van de jeugd zowel blootgelegd als vergroot. Veel kinderen in aandachtswijken groeien op in armoede en schuldenproblematiek, sociale uitsluiting, met een laag zelfbeeld en in een omgeving waarin hun potentieel onvoldoende wordt gezien laat staan aangewakkerd. Door de coronacrisis is de jeugd verstoken geweest van schoolbezoek en zinvolle vrijetijdsbesteding waardoor ze extra op achterstand in leren en ontwikkeling zijn geraakt. En huiselijk geweld is toegenomen met alle psychologische schade van dien. Het helpt dan ook niet bepaald dat het lerarentekort zich juist in aandachtswijken het sterkst manifesteert en dat de jeugdhulpverlening op dit moment in een regelrechte crisis verkeert.

Daarom pleit ik ervoor dat in het herstelbeleid na corona ook een impuls wordt opgenomen om de pedagogische en onwikkelingsgerichte kwaliteit van onze ca. 140 aandachtswijken te versterken. Daarbij gaat het niet alleen om het inlopen van de achterstanden en het herstel van de schade maar ook om een structurele en duurzame versterking in de richting van wijken waar het voor deze jeugd veilig en kansrijk opgroeien is. Dat vergt een langdurige diepte-investering in mensen en middelen en dat mag best een generatie duren.

2. Gecombineerde inzet van lopende programma’s en beoogde deltaplannen

Nu is er op dit moment sprake van een Gelijke Kansen Alliantie, geïnitieerd door het ministerie van OCW[1]. Daarnaast is er het pleidooi van burgemeester Jan Hamming van Zaanstad voor een Deltaplan Wijken[2] en dat van wethouder Reshma Roopram van Barendrecht voor een Deltaplan Jeugd[3]. Beiden doen dat namens een groot aantal gemeenten. En er staat een Nationaal Programma Onderwijs op stapel waaraan een bedrag van 8,5 miljard gekoppeld is[4]. Waarom zouden we die initiatieven en aspiraties niet combineren in een samenhangend Jeugdkansenprogramma, waarbij de focus ligt op een steviger materiele positie van gezinnen en een structurele en duurzame ontwikkeling van aandachtswijken tot ‘villages to raise a child? Zijn we zo’n bundeling van krachten en middelen niet verplicht zijn aan deze kinderen en jongeren? En aan de velen die zich dagelijks en direct voor hen inzetten?

Deze notitie bevat een voorstel voor zo’n Jeugdkansenprogramma.

3. Een adequate materiele basis en een village to raise a child

Werken aan kansen voor de jeugd vergt een adequate materiele basis in de vorm van een toereikende en stabiele inkomenspositie van het gezin en van adequate huisvesting. Daarnaast vergt het dat iedereen die ertoe doet in het leven van kinderen en jongeren zijn beste beentje voorzet en elkaar ook weet te vinden in een gezamenlijke maatschappelijke en pedagogische opdracht. Dit is uitgewerkt in de volgende 10 punten.

3.1 Een toereikende en stabiele financiële positie

‘Als je permanent in de stress zit of je morgen je werk, je inkomen of huis nog hebt dan heb je gewoonweg geen energie over om aandacht te besteden aan je kinderen’. Aldus Laura, de vrouw van George W. Bush tijdens een meeting in het Witte Huis[5]. Als iemand als zij al door heeft hoe funest een onzekere financiële positie van gezinnen uitpakt voor de kinderen, hoezeer geldt dat dan wel niet de mensen die zelf in die omstandigheden leven? Permanent leven beneden het bestaansminimum in combinatie met schulden is een voedingsbodem voor stress, huiselijk geweld, slechte nachtrust, verwaarlozing, slechte eetgewoonten en ontwikkelingsachterstand van de jeugd die in zulke gezinnen opgroeit. Het draagt ook bij aan sociale uitsluiting. Daardoor kunnen ouders onvoldoende de verantwoordelijkheid nemen die ze volgens de wet hebben[6]. Voor schooluitjes en vrijetijdsactiviteiten kunnen ouders wel een beroep doen op allerlei fondsen, maar dat biedt geen duurzame oplossing, zeker niet als het volledig gratis is.

De financiële positie van gezinnen vereist dan ook een structurele verbetering door een mix van hoger minimumloon en dito bijstandsuitkering, het terugdringen van flexwerk, een effectieve aanpak van de schuldenproblematiek en belastingmaatregelen. Daarom is het een goede zaak dat veel politieke partijen zulke ambities in hun programma’s hebben opgenomen. Dit dient zich dan wel te vertalen in concreet overheidsbeleid.

3.2 Huisvesting

Mede dankzij het onlineonderwijs hebben nu ook velen ontdekt hoe armetierig veel gezinnen gehuisvest zijn. Kleinbehuisd, met krakkemikkig interieur soms, gehorig, gebrekkige digitale infrastructuur, je huiswerk moeten maken in de keuken of een ander vertrek waar onrust heerst. Ook qua huisvesting biedt de thuissituatie dus niet de beste condities voor de ontwikkeling en vorming van de jeugd in aandachtswijken. Daarom zal in het regeringsbeleid voor een substantiële uitbreiding van de woningvoorraad ook een plek moeten worden gegund voor bouw, renovatie en kwaliteitsverbetering van de sociale huursector en van de particuliere huur in dat segment.

3.3 Inzet van velen

Kinderen en jongeren worden niet gevormd door systemen, sectoren en disciplines maar door de mensen met wie ze dagelijks omgaan. Daarom is het van belang dat het in aandachtswijken wemelt van de personen, van allerlei slag en soort, die met elkaar, klokjerond en 7 dagen in de week, hun beste beentje voorzetten voor de jeugd in een gezellige en kansrijke gemeenschap. Een gemeenschap waarin kinderen en jongeren zich geliefd weten om wie ze zijn en worden uitgedaagd op wat ze kunnen. Vanaf 9 maanden voor de geboorte tot aan hun volwassenheid.

Die personen zijn:

Ouders, al dan niet met professionele ondersteuning op gebied van financieel beheer, schuldhulp en opvoedingsondersteuning waardoor gezinnen weer tot rust en op regel komen. Ouders ook die als het even kan zelf werken aan hun ontwikkeling bijvoorbeeld op het gebied van opvoeding, taal, inburgering, gericht op beroepsuitoefening en vrijwilligerswerk of puur uit interesse. Want kinderen profiteren van ouders die zelf ook leren.
Beroepskrachten en sociaal ondernemers op alle relevante terreinen zoals geboortezorg, kinderopvang, speeltuinwerk, onderwijs, sport, cultuur, natuur en groen, gezondheidszorg, kind-, jeugd- en jongerenwerk, jeugdhulpverlening, wijkpolitie, ‘geestelijke gemeenschappen’, (sociale) media en bibliotheekwezen.
Vrijwilligers en ‘best persons’[7] die zich in allerlei leefdomeinen en sectoren en vaak buiten de bestaande kaders om engageren met de jeugd. Dat kunnen ook kinderen en jongeren zelf zijn.
Werkgevers die leerwerkplekken en reguliere arbeid bieden waarin ook gewerkt wordt aan de professionele, persoonlijke en sociale vorming. Want arbeid adelt.

3.4 Intrinsieke motivatie en goed werk als uitgangspunt voor sturing

De kwaliteit van het werk van professionals, vrijwilligers en -met enige fantasie- ouders wordt bepaald door de drie principes van ‘goed werk’ die door Howard Gardner c.s. zijn ontwikkeld. Dat zijn persoonlijke betrokkenheid, goed zijn in moreel opzicht, en vakmanschap dat ontwikkeld is in een langdurig proces van leren en werken. De sturing van de gemeente en de organisaties van waaruit iedereen werkt dient erop gericht te zijn dat die drie dimensies maximaal uit de verf komen. Dit betekent dat een aansprekend alternatief ontwikkeld wordt op de al te gebruikelijke en heersende afrekensystematiek met targets en prestatie-indicatoren. Die zijn bewezen contraproductief op de intrinsieke motivatie en hebben perverse prikkels tot gevolg. Hoe dat alternatief eruitziet vergt nadere uitwerking, maar dialoog is hoe dan ook de basis ervan. Het betekent hoe dan ook dat niet eerst van boven wordt bedacht wat de mensen van de dagelijkse praktijk moeten doen en dat dit vervolgens aan hen wordt opgelegd. Het is omgekeerd; laat eerste eens de praktijkmensen bepalen wat voor hen de beste sturing en ondersteuning is. Vertrouwen is hier een belangrijk uitgangspunt.

3.5 Synergie door samenwerking en een sterke sociale basis

Wanneer al deze ‘relevante anderen’ elkaar weten te waarderen te vinden in een gezamenlijke pedagogische en maatschappelijke opdracht kan ook worden geprofiteerd van synergie en de ontwikkeling van een sterke sociale basis[8]. Zo werken ze met elkaar aan een ‘village to raise a child’. Dat vergt een langdurig en consistent proces van samenlevingsopbouw.

3.6. Verkokering is te doorbreken

De verkokering in het jeugdbeleid die zichtbaar is bij het Rijk, de gemeente en alle betrokken instituties is hier beslist een belemmerende factor. Echter, door mijn betrokkenheid bij één van de aandachtswijken in Rotterdam-Zuid heb ik persoonlijk ondervonden dat die verkokering het minst aanwezig is op het niveau van de dagelijkse praktijk. Want zij die op dat niveau aan de slag zijn ervaren dagelijks de hitte van de dag bij het werken met de jeugd en merken hoe hun werk verlicht en effectiever wordt als ze elkaar weten te vinden en zo van elkaars inzet profiteren. Het goede nieuws is dus: juist op het niveau waar het moet gebeuren blijkt het doorbreken van de verkokering ook te kunnen.

3.7 Regie op het niveau van de dagelijkse praktijk

De gemeente is verantwoordelijk voor de regie op deze ontwikkeling en samenwerking; daarin kan hij zich ook bewijzen als betrokken en presente overheid die het geheel overziet. Het is dan wel van belang dat de gemeente zich vooral op dat praktijkniveau richt en zich niet verliest in contraproductief bestuurlijk, ambtelijk en organisatorisch positiespel. De gemeente kan per wijk een functionaris aanstellen die als een soort ‘wijkburgemeester’ het geheel bestiert. Deze verwerft gezag op basis van het leggen van verbindingen, wijsheid, gevoel voor de onderlinge verhoudingen en een stevige stem in de richting van het hoger ambtelijk management en het gemeentebestuur. Een directe toegang tot de burgemeester wil daarbij ook helpen.

3.8 Personele continuïteit is cruciaal en kwetsbaar

De mensen van de dagelijkse praktijk moeten met elkaar en met de jeugd in de wijk hechte relaties en geschiedenis op kunnen bouwen. Dat vergt dat ze zich ook langdurig, minstens 10 jaar, aan de wijk kunnen en willen verbinden. Funest daarvoor zijn projectencaroussels, openbare aanbestedingen in zorg en welzijn en andere bestuursbeslissingen die leiden tot een sterk personeelsverloop. Laat aandachtswijken niet een soort Afrikaanse weeshuizen worden die hoofdzakelijk worden bemenst door goedwillende kortverbanders die zich -overigens met de beste bedoelingen- slechts tijdelijk engageren met de jeugd. Dat frustreert de ontwikkeling van een bezield verband en het is ook heel slecht voor de hechting waar veel kinderen en jongeren het van moeten hebben.

3.9 Onderwijs en jeugdzorg staan er niet alleen voor

Deze brede en wijkgerichte benadering verbreedt ook het discours over kansengelijkheid dat zich in Nederland heel erg focust op onderwijs. Daarmee grijpen we terug op de geschiedenis van de verheffing. Dat was een breed programma waar velen zich voor inzetten. Het feit dat de resultaten van die collectieve inspanning zichtbaar werden op school in de vorm van waarnemingen van leraren, rapportcijfers, cito-scores, doorstroomcijfers en examenresultaten wil dus niet zeggen dat die prestaties ook exclusief aan onderwijs te danken zijn. Bovendien zijn het ook niet uitsluitend schoolprestaties die kinderen en jongeren verder helpen in hun persoonlijke, sociale en professionele ontwikkeling. De notie van ‘onderwijs als emancipatiemotor’ wordt dan ook niet door historische feiten ondersteund[9]. Bovendien zadelt deze opvatting over de exclusieve rol van onderwijs leraren op met een opdracht waar ze altijd op tekort zullen schieten; het is voor hen immers dweilen met de kraan open als niet tevens in andere condities voor vorming en ontwikkeling wordt voorzien. Zij hebben er juist baat bij dat ze één van de partners zijn in een groter en sterk pedagogisch collectief, en dat zal hun werk ook aantrekkelijker maken.

Dat geldt ook voor de jeugdhulpverlening. Er zijn goede redenen om aan te nemen dat de ontwikkeling van een village to raise a child, in combinatie met een steviger materiële basis van gezinnen, ook de druk op jeugdhulpverleners vermindert[10].

3.10 Bedragen doeltreffend en doelmatig inzetten

Het kabinet heeft via OCW tijdelijk 8,5 mld. beschikbaar gesteld voor de hersteloperatie in het onderwijs na corona. Daarnaast heeft het kabinet via VWS verscheidene bedragen vrijgemaakt voor een jeugdpakket, de aanpak van jeugdwerkloosheid, huisvesting van dak- en thuisloze jongeren, en de ondersteuning van vrijwillige jeugdorganisaties.[11] Geld hoeft niet het probleem te zijn, zeker niet nu het er op lijkt dat het OCW-geld niet volledig op zinvolle wijze kan worden besteed. Dan is het beter om alle beschikbare middelen zo te poolen dat elke jeugdprofessie ervan profiteert én dat de ontwikkeling van ‘villages to raise a child’ een stevige eerste impuls krijgt. Dat betekent in de praktijk ook dat een deel van de b,5 miljoen wordt herverdeeld onder andere voor de jeugd relevante werksoorten.

Dit laat onverlet dat er ook structurele investeringen moment worden gedaan om het jeugd- en onderwijsbeleid in aandachtswijken duurzaam te versterken. Het leven en de toekomst van de jeugd in deze wijken is die inzet alleszins waard.

4. Ieder Kamerlid adopteert een aandachtswijk

Presentie, het is de Rolls Royce onder de beleidsinstrumenten. Kan daarom niet elk Kamerlid één aandachtswijk adopteren wat in elk geval betekent dat hij of zij zich met die wijk verbindt en daar ook met enige regelmaat te vinden is? Zo komt het begrip ‘aandacht’ ook tot uitdrukking in persoonlijke belangstelling vanuit de landelijke politiek en dat geeft de bewoners van de village hoop en zelfvertrouwen, zo leert de ervaring. De parlementariërs kunnen vervolgens hun wederwaardigheden uitwisselen en zo toegroeien naar een gezamenlijke huisstijl in benadering en beleid op het gebied van kansenongelijkheid. Bijkomend voordeel is ook dat Kamerleden, die vaak zelf in een hoogopgeleide bubbel leven, veel meer voeling krijgen met gewone mensen in onfortuinlijke omstandigheden. Wat beslist geen overbodige luxe is, zo blijkt uit onderzoek van de Erasmus Universiteit[12].

5. Mensen worden

Laten we ons met dit Jeugdkansenprogramma eerst en vooral focussen op de het belang van de kinderen en jongeren die we op deze manier willen vormen en verheffen. Het is zoals Erasmus schrijft: “Mensen worden niet geboren maar gevormd”. Laten we de jeugd in aandachtswijken deze menswording niet onthouden maar juist volop gunnen.

Noten

[1] https://www.gelijke-kansen.nl

[2] https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/5218666/probleemwijken-corona-armoede-deltaplan

[3] https://www.barendrecht.nl/brandbrief-jongeren-deskundigen-hulpverleners-wethouders-en-gemeenteraadsleden-roepen-op-tot

[4] https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-covid-19/onderwijs-en-kinderopvang/nationaal-programma-onderwijs

[5] Opgetekend uit Our Kids (2015) van Robert Putnam.

[6] Zie Burgerlijk Wetboek artikel 241:

Het ouderlijk gezag omvat de plicht en het recht van de ouder zijn minderjarig kind te verzorgen en op te voeden.
Onder verzorging en opvoeding worden mede verstaan de zorg en de verantwoordelijkheid voor het geestelijk en lichamelijk welzijn en de veiligheid van het kind alsmede het bevorderen van de ontwikkeling van zijn persoonlijkheid. In de verzorging en opvoeding van het kind passen de ouders geen geestelijk of lichamelijk geweld of enige andere vernederende behandeling toe.

[7] Gabriel van den Brink et al. Best persons en hun betekenis voor de Nederlandse achterstandswijk. Tilburg 2012. En

[8] https://www.buurtwijs.nl/content/samenlevingsopbouw-uit-de-mode

[9] Zie daarvoor www.pedeng.nl/verheffing.

[10] https://www.ad.nl/opinie/verlicht-druk-jeugdzorg-en-investeer-in-preventie~ab71b2f6/

[11] https://www.nji.nl/nl/coronavirus/Gemeenten/Wat-kan-er-wel-in-coronatijd/Voorbeelden-van-activiteiten-voor-jongeren

[12] https://www.groene.nl/artikel/spot-maakt-plaats-voor-venijn

Aanhoudende Zorg

november 3, 2019 By ypeakkerman Reageer

Zet ouders niet voor de klas maar in het bestuur

Er is geen enkele reden om de grondwettelijk geregelde vrijheid van onderwijs ter discussie te stellen. Wel zijn er alle reden om dat te doen met een ander onderdeel van artikel 23, nl. de ‘aanhoudende zorg van de Regering’. Want in die zorg heeft de regering wel erg opzichtig gefaald de afgelopen vier decennia. Dit is in 2016 al vastgesteld door de Commissie Dijsselbloem en sindsdien is het alleen maar erger geworden: een aantal grote financiële schandalen, afbrokkeling van de kwaliteit van het onderwijs, een afrekencultuur met prestatie-indicatoren, een hoge werkdruk, veel burn-out en een groeiend lerarentekort. Het is dus zeer de vraag of het onderwijs bij de overheid nog in goede handen is. Dit artikel biedt een analyse en bevat enkele voorstellen om uit deze impasse te komen. Het is wel een zaak van lange adem.

1. Achterhoedegevecht

Het kabinet van de liberaal Cort van der Linden heeft de vrijheid van onderwijs heel slim geregeld. Het geven van onderwijs is vrij, behoudens toezicht. Anders gezegd, “je mag de kinderen bijbrengen wat je wilt, maar je mag het niet stiekem doen”. Het huidige maatschappelijk debat over de uitwassen van de onderwijsvrijheid laat zien dat dit arrangement werkt. Want dit debat kan op zich al een corrigerende werking hebben, of aanleiding zijn tot nadere regelgeving. Dit illustreert de waarde van dit grondwettelijk vastgestelde arrangement. De discussie over de regeling van de vrijheid van onderwijs als zodanig is dan ook een achterhoedegevecht.

2. Hoezo aanhoudende zorg?

Het echte probleem van art. 23 zit ‘m in feit dat de Regering zijn hand volstrekt heeft overspeeld met zijn verantwoordelijkheid voor de aanhoudende zorg. Hij heeft die verantwoordelijkheid zelfs misbruikt door te stimuleren dat grote instellingen en schoolbesturen ontstaan, door scholen steeds meer als concurrerende bedrijven te zien en door ‘afstandelijk bestuur’ in de hand te werken. Aldus heeft de Regering bevorderd dat onderwijsbeleid een exclusieve aangelegenheid is van een kongsi van grote schoolbesturen, sectororganisaties, adviescolleges, agentschappen en organisatiebureaus die aan leraren voorschrijven wat ze moeten doen, maar hen in feite hun vak en hun beroepstrots afpakken. Er is een afrekencultuur gecreëerd waardoor de burn-out onder leraren groot en het onderwijs een onaantrekkelijke werkgever geworden is. Zie daarvoor een essay van Waslander en Hooge[1]. Zelfs de vakbonden hebben zich daarin mee laten zuigen, maar daar komen ze op terug dankzij de wilde acties van een Gideonsbende van moedige leraren.

3. De burger betaalt het gelag

Opvallend is dat in het bovengenoemd essay ouders helemaal niet voorkomen, laat staan burgers die om andere redenen dan ouderschap belang hebben bij goed onderwijs. Dus ook in de onderwijssociologie en de bestuurskunde is de burger kennelijk compleet buiten beeld geraakt, wat vanuit wetenschappelijk oogpunt laakbaar is. Echter, bij de totstandkoming van artikel 23 in 1917 was de bestuurlijke verantwoordelijkheid van burgers, al dan niet met schoolgaande kinderen, een gegeven; het aantal bijzondere scholen was veel groter dan het aantal openbare. Schoolbestuur zat ook veel dichter op de dagelijkse praktijk zodat sprake was van een grotere praktijksensitiviteit. Op de openbare scholen was de sturing ook veel nabijer: de gemeenten waren kleiner en de gemeenteraden hadden daardoor een grotere rechtstreekse betrokkenheid. Naar schatting waren in de 70er jaren van de vorige eeuw zeker 50.000 burgers bestuurlijk verantwoordelijk in zo’n 5000 stichtingen, verenigingen en andere rechtspersonen zoals congregaties[2]. Het openbaar onderwijs viel onder ca. 850 gemeenten[3]. Die betrokkenheid is door de bestuurlijke schaalvergrotingen en de gemeentelijke herindeling tot ca. 10% gereduceerd, zowel kwantitatief als kwalitatief. Want de huidige besturen opereren afstandelijk en de Raden van Toezicht worden doorgaans bevolkt door klonen van zulke bestuurders. Het openbaar onderwijs is ondergebracht bij stichtingen waarop de gemeenteraad hooguit nog een indirecte invloed heeft (vgl. BOOR in Rotterdam). Daarmee is het openbaar onderwijs qua rechtsvorm bijzonder geworden.

De ontwikkelingen in de governance de afgelopen decennia geleid tot teloorgang van het vak van de leraar, maar ook tot een ernstig democratisch tekort. Daar ligt een oorzakelijk verband, in die zin dat de afgenomen bestuurlijke verantwoordelijkheid van burgers bij het onderwijs geleid heeft tot slechter beleid op het terrein van personeel, financiën en inhoud, zowel pedagogisch als onderwijskundig. Want burgers hebben toch helemaal niet gevraagd om zo’n contraproductieve governance? Maar ze betalen wel het gelag, letterlijk en figuurlijk. Hoezo ‘Goed Bestuur’?

4. Spanningen tussen ouders en leraren

Veel ouders en andere belanghebbende burgers is dus hun bestuurlijke verantwoordelijkheid afgenomen. Ouders is bovendien aangepraat dat ze zich kunnen gedragen als consumenten in plaats van burgers die een publieke voorziening moeten dragen. Geen wonder dat veel leraren zoveel problemen hebben met ouders die voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten. Ouderbetrokkenheid anno 2019 komt erop neer dat machteloze leraren en machteloze ouders het maar met elkaar moeten zien te rooien. . Maar in feite heeft de governance in het onderwijs de ouders en de leraren tegen elkaar uitgespeeld. Het doet denken aan de tabakslobby toen die terrein verloor aan de CAN, de Club van Actieve Niet-Rokers. “Samen lossen we het wel op” werd hun slogan en die ligt ook ten grondslag aan de heersende ideologie van de ouderbetrokkenheid.

5. Wat nu? Vijf voorstellen

Sommige dingen kunnen snel geregeld en voor andere geldt dat je niet over één nacht ijs moet gaan. Dit is een complexe aangelegenheid en wat ontstaan is kun je niet zomaar terugdraaien. Daarom is bezinning vooraf cruciaal. Dan is het ook ‘Dijsselbloem-proof’. Derhalve deze vijf voorstellen.

Ouders krijgen een plek in de Onderwijsraad, net zoals dat enige jaren terug met leraren is gebeurd. Dat is een no-regret optie die snel kan worden geregeld.
Ouders treden toe tot de Raden van Toezicht van de schoolbesturen en vorken daarin een gekwalificeerde meerderheid. Ook dat kan per direct want die Raden werken met coöptatie.
Een onderzoek met als hypothese: “De crisis in het onderwijs, gekenmerkt door prestatiedruk, burn-out, een gapend lerarentekort, afnemende kwaliteit en toenemende achterstanden is een rechtstreeks gevolg van het feit dat burgers niet meer het bestuur vormen van de school”. Dit onderzoek gaat op ‘Popperiaanse’ wijze op zoek naar verificatie en falsificatie van deze stelling en ware aan te besteden via de tweede geldstroom van het Nationaal Regieorgaan Onderwijs (NRO).
Een scenario-studie waarin de volgende vraag centraal staat: “Wat zou er gebeuren als alle bijzondere schoolbesturen verenigingen worden en al het openbaar onderwijs weer rechtstreeks onder de gemeente valt”? Je zou dit bij de Argumentenfabriek neer kunnen leggen of bij de NSOB.
Experimenten met het ‘schoolcuratorium’. Dit houdt in dat bij een of meerdere scholen van een groot schoolbestuur de ouderraad wordt vervangen door een orgaan dat gemandateerd bevoegd gezag is. In dat curatorium zitten ouders maar ook andere betrokken burgers kunnen deelnemen. Binnen afgesproken financiële kaders met het grote schoolbestuur vormt dit curatorium het bevoegd gezag over de school, en is dus verantwoordelijk voor het personele, het financiële en het inhoudelijke beleid. Dit proberen we uit in 12 experimenten in den lande. Dat is ‘Dijsselbloem-proof’.

[1] https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2014/10/Zicht-op-Sturingsdynamiek_405-14-401-integratierapport-Waslander-Hooge-Theisens.pdf

[2] Een schatting op basis van Van Kemenade et al: Onderwijs,: Bestel en Beleid. Groningen, 1981

[3] https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2018/52/sterkste-daling-aantal-gemeenten-sinds-2001

Hand in hand voor jeugdkansen (1)

november 21, 2017 By ypeakkerman Reageer

Ieder kind telt. Ieder kind verdient het geliefd te zijn om wie het is en te worden uitgedaagd op het kan. Dat het beseft dat zijn leven waard is geleefd te worden, dat zijn talent en mogelijkheden uit de verf komen, en dat hij de kennis en de vaardigheden, de attitudes en de inzichten verwerft voor volwaardig samenleven en een eerbaar beroep. En, zoals Erasmus ons voorhoudt, het geluk te ervaren om te willen zijn wat je bent. Dat is in Nederland niet voor ieder kind weggelegd. Te veel kinderen groeien op in armoede, lijden onder kindermishandeling of zitten in andere toestanden die hun startpositie en jonge levensloop negatief beïnvloeden. Deze ‘sociale kwestie’ is inmiddels in tal van rapporten en adviezen voor het voetlicht gebracht. Ongelijkheid van kansen is slecht vanuit maatschappelijke en vanuit financieel-economische optiek, zo is genoegzaam bekend. Maar er ligt hier vooral ook een morele opdracht; komt het niet ieder kind toe te delen in het verheffingsideaal dat ons zo veel gebracht heeft?

Velen zetten zich ervoor in.

Kansengelijkheid is al langer onderwerp van publiek en politiek debat, vooral in de onderwijswereld. We beseffen echter steeds meer hoezeer armoede en gezinsomstandigheden de uitgangspositie van kinderen bepalen, en ook dat daar wel degelijk iets aan te doen valt. Maar laten we de velen niet vergeten die zich in andere disciplines en verbanden inzetten voor deze kinderen en jongeren, vrijwillig of beroepsmatig. Met elkaar vormen ze een geweldig potentieel, al die mensen die zich in de praktijk van alledag wijden aan deze belangrijke maatschappelijke en pedagogische opdracht: in gezinsondersteuning en opvoedingsvoorlichting, armoedebestrijding en schuldhulpverlening, babyzorg en vroege-jeugdvoorzieningen, speeltuinen en kinderboerderijen, wijkteams, jeugdhulpverlening en gezondheidszorg, geloofsgemeenschappen en onderwijs, sport en kunsten, bibliotheek, media en kinderboekenschrijvers, jongerenwerk en kindwelzijn, politie en justitie, sociaal ondernemers en de vele bedrijven die van betekenis zijn voor de vorming van jongeren en kansen bieden op sociale mobiliteit. Wie eigenlijk niet? De organisaties van waaruit deze mensen werken, de gemeenten en de Rijksoverheid hebben met elkaar maar één taak, dat is ervoor te zorgen dat dit werk ook daadwerkelijk en zo goed mogelijk uit de verf komt. Het betekent sturing die motiveert, beleid dat werkt, regels die kloppen, aanmoedigen van verbinding, waarborgen van duurzaamheid en geld waar nodig. Wat dat laatste betreft; schraalhans is tot op heden keukenmeester.

Bestuur en beleid kunnen beter

Want wie zich in het overheidsbeleid verdiept moet vaststellen dat een gevoel voor urgentie te wensen overlaat. Je moet het hele Regeerakkoord doorploegen om maar enigszins een beeld te krijgen van wat het Kabinet met deze kinderen en jongeren voorheeft en dat levert een versnipperd en weinig samenhangend beeld op. Een beeld ook dat niet bepaald blijk geeft van een ferme wil. Er zijn gelukkig gemeenten die dat beter doen, al was het maar om dat zij een beter zicht hebben op het geheel en omdat ze het belang van de kwestie scherper zien. Maar worden zij door rijksbeleid en regelgeving voldoende ondersteund in hun jeugdkansenbeleid? Beleid en bestuur zijn bovendien nog sterk verkokerd en veel van de betrokken organisaties weten elkaar niet goed te vinden. Overigens heb ik ondervonden dat dit op het niveau van de dagelijkse praktijk veel minder het geval is. Daar voelen de mensen de hitte van de dag en als ze elkaar leren kennen ontdekken ze dat ze veel aan elkaar kunnen hebben en dat samenwerken loont. Maar kom je op de niveaus waar dit praktijkgevoel ontbreekt, dan scheiden de wegen en domineren de belangen.

Op naar een Jeugdkansenplan
Vandaar dit Jeugdkansenplan. Dit plan gaat over alle en ieders inspanningen die nodig zijn als je effectief wilt werken aan de kwaliteit van leven van deze kinderen en een wervend toekomstperspectief. Het Jeugdkansenplan is een inclusieve benadering die iedereen die zich voor deze kinderen en jongeren inzet een plek heeft en motiveert het best uit zichzelf te halen voor deze opdracht. Die inclusiviteit is er ook het niveau van beleid en bestuur. Het plan bevat de volgende onderwerpen en zet die bij elkaar in een samenhangend verband. Ze zijn ook onderling sterk vervlochten. 1. Ouderkracht 2. Stabiele gezinnen 3. Armoedebestrijding 4. Gezondheidszorg en jeugdhulp 5. Vroege jeugd 6. Onderwijs 7. Vrije tijd van kwaliteit 8. Mentoring 9. Werk 10. Villages to raise a child. In een volgend artikel werk ik dit verder uit.

Het perspectief van Putnam
Vergelijk het met het energiezuinig maken van je woning. Dan beperk je je niet tot één maatregel maar tref je daarvan een hele reeks die met elkaar het beste effect sorteren. Van dikke gordijnen tot zonnepanelen. Van radiatorfolie tot spouwmuurisolatie. Van dubbel glas tot een zuinige cv-ketel. Van geitenwollen sokken tot een warme trui en van vloerisolatie tot een slimme thermostaat. Deze maatregelen verschillen onderling op kosten, impact en op hoe lang het duurt voordat de investering eruit is. Met elkaar en in samenhang leveren ze het beste resultaat. Zo is het ook met de aanpak van kansengelijkheid. Die vergt een verscheidenheid aan maatregelen en dat maakt het een opdracht voor velen. De inclusieve benadering van het Jeugdkansenplan is goed terug te vinden in het betoog van de Harvard-socioloog Robert Putnam in zijn Our Kids[1] (2). In deze wervende en wetenschappelijke doorwrochte publicatie beschrijft hij hoe en hoezeer in de VS de kloof tussen hoog- en laagopgeleid, welgesteld en armlastig, kansrijk en kansarm gegroeid is. Het is in Nederland weliswaar niet zo erg als in de VS, maar voor veel steden en wijken zijn er goede redenen om zijn analyse serieus te nemen. Dat geldt ook voor de oplossingen die Putnam bepleit om de ‘opportunity gap’ aan te pakken.

Het zijn ónze kinderen

Het Jeugdkansenplan is gebaseerd op de remedie die Putnam bepleit. Je kunt kansengelijkheid effectief aanpakken als je aangrijpt op alle relevante factoren en omstandigheden die die kansen uitmaken en dankzij de inzet van velen die zich aan deze belangrijke opdracht wijden. Putnam heeft het niet erg op met omvattende federale programma’s maar ziet de kansen veel meer in lokale en regionale initiatieven die voorbeelden zijn van zo’n inclusieve aanpak. Als voorbeeld noemt hij de Harlem Children’s Zone waar op het niveau van een stadsgebied gewerkt wordt aan de kwaliteit van leven, de vorming en de ontwikkeling van de jeugd, zeg maar vanaf de conceptie tot aan de jaren des onderscheids. Nu is Nederland maar een klein land dus een aanpak op nationaal niveau in combinatie met gemeentelijk initiatief kan hier heel goed. Verder is het van belang goede voorbeelden te scouten die ons inspireren en waaraan we ons op trekken; die zijn er volop. Robert Putnam doet tenslotte een indringend beroep op de maatschappelijke elites van zijn land zich te engageren met de vele kinderen die beter verdienen. Want, zo stelt hij: these kids belong to us, and we belong to them; they are our kids. Geldt deze oproep ook niet ons?

Bestuur en beleid dienen de praktijk
Het Jeugdkansenplan is er dus eerst en vooral voor de velen die zich in de praktijk van alledag inzetten voor deze kinderen en jongeren: ouders en anderen uit de naaste omgeving van de jeugd, vrijwilligers en professionals. Het beleid van de instituties en de overheden is daaraan dienstig. Bestuur en beleid leggen zich tenminste toe op de volgende vijf aandachtspunten:

Praktijkrelevantie. Dat de mensen van de dagelijkse praktijk hun werk toegewijd, naar eer en geweten en vakbekwaam verrichten.[2] Dat heeft consequenties voor de governance en voor het agogisch handelen van bestuurders en beleidsmakers.
Verbinding. Dat deze mensen elkaar opzoeken en weten te vinden in een gezamenlijke opdracht op wijk- en lokaal niveau. De instituties, de gemeenten en het Rijk volgen dit goede voorbeeld. Het Rijk doet dat door coördinatie en verbinding tussen alle relevante departementen: AZ, BZK, LNV, VWS, OCW, SZW, J&V, EZ en Financiën.
Duurzaamheid. Dat die samenwerking op wijk- en gebiedsniveau gekenmerkt wordt door continuïteit. Dat geldt ook voor bestuur en beleid.
Beleid dat werkt. Het Jeugdkansenplan biedt de mogelijkheid van een sterkte-zwakte analyse op de hierboven opgesomde terreinen. Op basis daarvan kan aanvullend beleid plaatsvinden en extra geld worden ingezet.
Een sterke kennisbasis. Dat dit werk van de dagelijkse praktijk gevoed en ondersteund wordt met wetenschappelijke kennis. Dit veronderstelt een onderzoeksprogramma waarin alles wat we al weten over de aanpak van jeugdkansen gebundeld wordt, dat zicht geeft op werkende praktijken en dat nieuwe initiatieven wetenschappelijk begeleidt.

Overigens is dit Jeugdkansenplan voor mij het kader waarbinnen ik me al jaren inzet voor de velen die zich in mijn wijk Feijenoord met de jeugd engageren. Wie daar meer over wil weten, ik deel het graag. Laten we met elkaar gaan voor deze kinderen en jongeren. Vele handen maken licht werk. Is het geen prachtige opdracht?

Dat was het eerste onderdeel van een tweeluik. Het tweede deel volgt binnenkort.

[1] Robert Putnam. Our Kids. The American Dream in Crisis. New York 2015

[2] Deze trits in ontleend aan Howard Gardner’s kenmerken van Goed Werk: engagement, ethics en excellence.

Leraren, maakt gemeene zaak met de burger

september 27, 2017 By ypeakkerman Reageer

Leraren doen er bij hun eisen en acties goed aan steun en draagvlak te zoeken bij burgers, in eerste instantie bij burgers met schoolgaande kinderen. Ouders hebben immers groot belang bij goede leraren die navenant betaald worden en die van passende arbeidsvoorwaarden kunnen profiteren. Dat is niet alleen een belang van ouders, het is een verantwoordelijkheid en een opdracht. Laten leraren daarom op 6 november a.s. de stakingsdag aangrijpen om een begin te maken met een hecht en krachtig bondgenootschap.

Vanwaar dit pleidooi?

Ouders hebben volgens de wet de primaire verantwoordelijkheid voor de opvoeding en vorming van hun kinderen. Die verantwoordelijkheid houdt eerst en vooral in dat ze daar zelf werk van maken. Die verantwoordelijkheid impliceert ook dat ze heel zorgvuldig zijn in de keuze van personen aan wie ze hun kinderen toevertrouwen voor die opvoeding en vorming. Leraren zijn zulke personen. Die zorgvuldigheid betekent in elk geval dat ouders goed kijken welke school voor hun kind het meest geschikt is, en dat ze zich vergewissen van de toewijding en vakbekwaamheid van de leraren. Ouders horen leraren daarop te bevragen en zo nodig aan te spreken, en leraren moeten beseffen dat ouders dat met recht en reden doen.

Maar dan ook boter bij de vis. Als ouders goede leraren willen voor de vorming van hun kostbaarste bezit dan moet je niet voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten. Dan moet je je als ouder bekommeren om het salaris van leraren en om arbeidsomstandigheden die maken dat ze hun werk gemotiveerd en naar beste vermogen verrichten. Ook respect en waardering van ouders voor de leraren hoort daarbij. Nu hebben ouders weinig te zeggen over de arbeidsvoorwaarden van leraren, maar dat laat onverlet dat ze er groot belang bij hebben dat die goed op orde zijn. Sterker nog, er ligt hier een opdracht aan ouders; ze zijn het aan hun kinderen verplicht. Ouders kunnen zich op meerdere manieren voor dit belangrijke doel in zetten.

In de eerste plaats door hun -overigens beperkte- formele invloed maximaal aan te wenden om het financiële en personele beleid van het schoolbestuur in positieve zin te beïnvloeden. Ouders benutten daarvoor de medezeggenschap. Maar ze kunnen zich ook richten tot de Raden van Toezicht van de schoolbesturen; die zijn er immers voor erop toe te zien dat schoolbesturen de beslissingen nemen die in het belang zijn van de ouders en van de samenleving. Leraren kunnen ouders daarbij van munitie voorzien, en dan helpt het als leraren en ouders elkaar goed weten te vinden.

In de tweede plaats kunnen ouders informele invloed uitoefenen op het lerarenbeleid. Zij hebben immers als burgers belang bij goede publieke voorzieningen. Bovendien zijn ze belastingbetalers op grond waarvan ze bij de overheid aanspraak mogen maken op waar voor hun geld. Dit geldt overigens ook voor burgers zonder (schoolgaande) kinderen; zijn zij niet evenzeer gebaat bij goed onderwijs? Burgers vormen met elkaar een enorm electoraat, dus als er bij hen een beweging ontstaat die aangejaagd wordt door een sterk en doorleefd besef van de urgentie dan moet dat van invloed zijn op de inzet van politieke partijen en op het overheidsbeleid. Weten leraren de burgers voor hun zaak te winnen, dan hebben ze een machtige medestander.

In de derde plaats. Stel je nu eens voor dat er onder burgers mensen opstaan die zich op een vergelijkbare wijze als Hugo Borst druk maken over de problemen waar scholen en leraren mee kampen. Dan moet je het dus hebben van bekende en goocheme Nederlanders die goed in staat zijn de publieke opinie en de politiek te doordringen van de ernst van de situatie. Nu was de actie van Borst een spontane, ingegeven vanuit authentieke verontwaardiging en zorg over wat er in de verpleeghuizen aan de hand is. Maar je kunt zulk initiatief ook uitlokken. Misschien volstaat het om potentiele voorvechters uit de burgerij op het idee te brengen om zo’n acties op touw te zetten. Want dat er zulke personen zijn lijdt geen twijfel. Hier in Rotterdam zou dat Lee Towers kunnen zijn.

Ten vierde. Leraren zijn er terecht verontwaardigd over dat ze nauwelijks iets gemerkt hebben van de vele miljarden die de afgelopen jaren in het onderwijs gestoken zijn. Maar dat geldt dan toch ook voor de burgers die via de blauwe brief hun bijdrage hebben geleverd aan die publieke middelen? Laat hen dan delen in de emotie die de leraren hebben over deze gang van zaken, op zijn minst door hen te informeren over bevindingen van het onderzoek van Frans van Haandel c.s. Ook dat zal de zaak wat beter op scherp zetten.

Kortom. Burgers, al dan niet met schoolgaande kinderen, kunnen voor leraren een machtige medestander zijn in hun strijd voor salaris, werkdrukvermindering en andere gerechtvaardigde arbeidsvoorwaarden. Burgers hebben immers allemaal belang bij goed onderwijs. Maak daarom gemene zaak met hen en benut de Dag van de Leraar op 5 oktober om daarmee een begin te maken. Daarna zijn er nog vele mogelijkheden en gelegenheden om tot een hecht en krachtig bondgenootschap te komen. Grijp dus je kansen, leraren van Nederland!

Het bijpassende muziekfragment: https://youtu.be/bovhMnyQkbw

Kansen voor de kleintjes

september 27, 2017 By ypeakkerman Reageer

Het Pedagogisch Curriculum voor het jonge kind is een aanrader en verdient een serieuze ontvangst. Ook biedt het inspiratie en input voor de aanstaande curriculumherziening in het onderwijs. Hieronder een toelichting. Deze review bevat verderop een beknopte weergave van de opzet en structuur van dit curriculum.

Een wenkend perspectief

Het Pedagogisch Curriculum voor het jonge kind in de kinderopvang[1] is een doordacht, onderbouwd en wervend document. Het gaat ervan uit dat kinderen zelf en in onderlinge interactie heel veel kunnen leren op alle aspecten van hun jeugdige menszijn, maar ook dat pedagogisch medewerkers veel kunnen doen om de vorming en ontwikkeling van jonge kinderen aan te blazen en te stimuleren, op een manier die past bij de eigen aard en psychologie van de kleintjes. In de woorden van eindredacteur Ruben Fukkink: “De voorgestelde pedagogische benadering is dus meer sturend dan een aanpak vanuit de laissez faire opvoedstijl, dat leunt op vrij spel als enig of belangrijkste format voor de diverse ontwikkelgebieden, uitgaand van spontaan leren of een principiële weerstand tegen een sturende rol van volwassenen in de wereld van het jonge kind. Een activerende rol van volwassenen is een wezenlijk uitgangspunt van het uitgangspunt van het Pedagogisch Curriculum. Dit kan worden gerealiseerd met een heldere balans tussen een actieve houding via leidstergestuurd spel en openstaan voor het kind”.

De auteurs nemen hier helder stelling in de delicate discussie over de pedagogische benadering van het jonge kind. Die discussie wordt nogal bepaald door de vrees voor verschoolsing, dat wil zeggen voor een onderwijsparadigma dat gekenmerkt wordt door standaardisatie, prestatiedruk, toetsing en de ‘cultuur van het meten’[2]. Nadruk op cognitieve ontwikkeling bijvoorbeeld kan daartoe leiden[3]. Het Pedagogisch Curriculum maakt echter aannemelijk dat het heel goed mogelijk is om intentioneel aan de vorming en ontwikkeling van het jonge kind te werken zonder in de ‘valkuil van het schoolse’ te stappen. Dat geldt ook de cognitieve ontwikkeling; kinderen geven er inmiddels al vanaf de geboorte blijk van ‘homo sapiens’ te zijn, is het dan niet wat kunstmatig om daar bewust niet op in te spelen? Het doet me denken aan wat Erasmus over die leeftijdsfase schrijft: ‘In dit stadium zijn bepaalde zaken zo leuk om te weten en zo vanzelfsprekend voor die jonge geesten, dat leren eerder een lust wordt dan en last. De kiemen die de natuur in ons hart heeft gelegd, kunnen zo openspringen; het enige wat die natuurlijke aandrang verder nodig heeft, is een toegewijde meester.’

Ik ben geen groot expert op het gebied van het jonge kind; ik matig me dan ook geen oordeel aan over het wetenschappelijk gehalte van het document. Maar het Pedagogisch Curriculum lijkt me zeker aanstekelijk en motiverend voor de werkers in de kinderopvang, en zal op z’n minst het professionele gesprek over hun beroepsuitoefening aanwakkeren. Dat geldt overigens ook de ouders en de vele anderen die vrijwillig of beroepshalve engageren met het leven en de ontwikkeling van het jonge kind. En het geldt onderwijsgevenden; kinderen veranderen immers niet plotsklaps als ze overstappen naar het basisonderwijs. Riksen Walraven hierover: “Doordat de pedagogische basisdoelen die hier geformuleerd zijn voor gezin en kinderopvang ook in het onderwijs relevant zijn, vormen ze een goed kader voor de communicatie tussen opvoeders in de verschillende settings en voor het bevorderen van de doorgaande lijn in opvoeding en ontwikkeling over de verschillende contexten heen”[4].

Het Pedagogisch Curriculum zal daarom ook inspiratie en input bieden bij de herziening van het onderwijscurriculum dat de komende jaren zal plaatsvinden[5]. Daarom is het wel zo vrijmoedig van de auteurs van een curriculum te spreken, een term die van oudsher voorbehouden is aan het onderwijsjargon.

Verder wordt geconstateerd dat pedagogisch medewerkers doorgaans heel goed in staat in cruciale basiscondities te voorzien: veiligheid en emotionele ondersteuning. Minder onderlegd zijn ze in vaardigheden die de ontwikkeling van kinderen bevorderen. Het Pedagogisch Curriculum daagt deze professionals uit daarmee de komende jaren aan de slag te gaan, en het lijkt me een goede zaak dat dit ook gebeurt. Het document bevat tenslotte aanbevelingen over de wijze waarop in deze richting de vakbekwaamheid van werkers voor het jonge kind kan worden uitgebouwd. Ze komen ten goede aan de zo noodzakelijke kwaliteitsverbetering van de kinderopvang.

Kortom: een aanrader.

Opzet en structuur

Het Pedagogisch Curriculum sluit aan bij de vier doelen of aandachtsgebieden die zijn geformuleerd door professor J.M.A. Riksen-Walraven en die ook in de wet Wet Innovatie en Kwaliteit Kinderopvang (IKK) zijn opgenomen. Elk van deze vier doelen is in het document nader uitgewerkt. Ze zijn hieronder in steekwoorden weergegeven.

Het bieden van emotionele veiligheid in een veilige en gezonde omgeving: welbevinden en betrokkenheid, emotionele veiligheid, gehechtheid, mind-mindedness.
Het bevorderen van persoonlijke compententie: fysieke ontwikkeling (motorisch en zintuigelijk), taalontwikkeling, denken en ontluikende gecijferdheid, omgang met de materiele wereld, gezonde leefstijl, kunst, cultuur en creativiteit, executief functioneren en zelfregulatie.
Het bevorderen van sociale competentie: sociale ontwikkeling, kansarme kinderen, ontwikkelingsstoornissen en probleemgedrag.
Socialisatie door overdracht van algemeen aanvaarde normen: socialisatie en de sociale functie van (inclusieve) kinderopvang.

[1] Https://www.stichtingbkk.nl/images/Ped._Curriculum_compleet_LR.pdf

[2] Gert Biesta

[3] Zie bijvoorbeeld dit recente artikel van Annerieke Boland http://hetkind.org/2017/07/17/verschoolsing-onderwijs-ook-aan-jonge-kind/ en http://www.rug.nl/news/2010/11/opinie42_2010#.VdOEeGwA5kR.facebook

[4]www.kinderopvangonderzoek.nl/drupal/sites/default/files/field/textfile/oratie%20Riksenwalraven%202000.pdf

[5] Http://curriculum.nu

Constructief staken

oktober 4, 2015 By ypeakkerman Reageer

Het zou toch wel heel raar zijn als onderwijsgevenden niet in actie komen voor hun arbeidsvoorwaarden. Ik kan geen leraar tegenkomen of hij klaagt over werkdruk en over de manier waarop hij door overheid, bestuur en samenleving bejegend wordt. De burnout in het onderwijs is de hoogste van alle maatschappelijke sectoren. De sturing vanuit overheid en bestuur belemmert de armslag die nodig is het onderwijs zo te verzorgen dat het optimaal tegemoetkomt aan wat de jeugd aan onderwijs en vorming nodig heeft. Nog maar enkele jaren geleden was de Arena gevuld met een massa leraren die zich tegen het passend onderwijs keerden. Waar zijn zij gebleven? Moeten de ouders van de vele thuiszitters nu de kastanjes uit het vuur halen? Zelfs al zouden leraren niet voor zichzelf in actie komen, dan toch zeker voor de jeugd voor wie ze werken?

Er is dus alle reden tot actie, en met Jelmer Evers ben ik het ook eens dat de klassieke vorm van staken niet de beste manier is om aandacht te vestigen op je arbeidsomstandigheden. Na een dag hossen op het Malieveld heb je het wel gehad en langdurig nietsdoen is voor leraren ook geen optie. Bovendien geven dergelijke demonstraties blijk van een povere didactiek. Juist van leraren mag je toch verwachten dat ze bij de vormgeving van hun acties gebruik maken van hun brede handelingsrepertoire om anderen effectief iets bij te brengen? Waarom dan geen acties op touw zetten die naast die aandachtfunctie ook een directe positieve invloed hebben op de kwaliteit van je beroepsuitoefening en dientengevolge aan de vorming en ontwikkeling van de jeugd? Daarvoor doe ik hieronder de suggestie voor twee acties die – zeker in combinatie uitgevoerd- een sterk effect hebben op de doelen die je met een staking hebt: aandacht vragen en onderwijs verbeteren. Ik noem ze de Er-Op-Uit Actie en de Minder-Is-Meer-Actie. Ik beschrijf ze eerst en licht ze daarna toe.

1. De Er-Op-Uit Actie
De school gaat een week dicht. De leraren benutten die week voor een intensieve verkenning van de leefwereld van hun leerlingen en van hun dagelijkse activiteiten, en voor een kennismaking met de personen die er in hun leven toe doen. Zoals ouders en anderen in de naaste omgeving van de jeugd, de velen die zich vanuit disciplines als de babyzorg, speeltuin, kinderopvang, sport, kunstbeoefening, scouting, jongerenwerk, jeugdzorg, de supermarkt waar ze een baantje hebben, de plek waar ze de maatschappelijke stage doorbrengen en wat dies meer zij. Ze zullen velen ontmoeten die zich beroepsmatig dan wel vrijwillig, bewust of onbewust, inzetten voor de jeugd. Organisatorisch hoeft deze actie niet ingewikkeld te zijn omdat de leerlingen als gids fungeren; zij nemen hun leraren mee naar de plekken waar het voor hen gebeurt en naar de personen die er voor hen toe doen. Zoals als Ralph McTell ooit zong: ‘Let me take you by the hand, and I’ll show something that makes you change your mind’.

Op deze manier krijgen leraren inzicht in en gevoel voor de dagelijkse wereld van hun leerlingen. Leraren komen er zo ook achter wie -naast henzelf- relevante anderen zijn in het leven van hun leerlingen en wie zich nog meer inzetten voor hun vorming en ontwikkeling. Ze zullen positief verrast zijn over de intelligentie en authenticiteit waarmee deze medestanders dat werk doen. Zodoende gaan leraren beseffen dat ze er niet alleen voor staan, en dat ze de facto bondgenoten hebben waarvan ze niet wisten dat die bestonden. Het kan arrangementen opleveren waarbij de pedagogische en educatieve opdracht veel meer een gezamenlijke inzet wordt met een slimme taakverdeling. Zo zullen alle partijen leerzame ervaringen opdoen met ‘inverdieneffecten’ op de vorming en ontwikkeling van de jeugd. De Er-Op-Uit Actie is vanuit maatschappelijk, pedagogisch en educatief oogpunt dan ook alleszins verdedigbaar, ja zelfs toe te juichen. En het zal de gunfactor van de leraren aanzienlijk vergroten, zeker als je deze aanpak vergelijkt met de klassieke wijze van staken. En als leraren de smaak te pakken krijgen van deze actie dan plakken ze er toch gewoon nog een week aan vast? De Er-Op-Uit actie biedt een mooi avontuur met een prachtig risico, om met Gert Biesta te spreken.

2. De Minder -Is-Meer-Actie

Deze actie is complementair aan de eerste en heeft een permanent karakter. De Minder-Is-Meer-Actie houdt in dat leraren de verplichte contacttijd met 10% verminderen, dus dat ze 10% minder lesgeven. Die tijdwordt besteed aan alle activiteiten waar leraren nu onvoldoende aan toe komen zoals gezamenlijke reflectie, intervisie, vakoverstijgend initiatief, deskundigheidsbevordering, verdieping, contact met de hierboven beschreven bondgenoten en andere activiteiten die er aan bijdragen dat leraren meer toe- en uitgerust voor de klas staan. De opbrengst daarvan is dat de 90% contacturen die overblijven een veel grotere pedagogische en educatieve kwaliteit hebben, zodat het rendement van die tijdsbesteding een stuk hoger is. Leerlingen zijn met deze werkwijze veel beter af dan met de huidige situatie waarin leraren in een haast permanente staat van overspanning hun werk moeten doen. Derhalve een alleszins verantwoorde en toe te juichen actie omdat die bijdraagt aan de kwaliteit van de beroepsuitoefening en de leeropbrengsten van de leerlingen.

Waarom deze suggesties?

Contraproductieve governance
Leraren hebben last van de sturing die hen vanwege de overheid en het onderwijsbestuur is opgelegd. Factoren als minimale verplichte contacttijd, prestatie-indicatoren, de aard van het Inspectietoezicht, toenemende maatschappelijke aanspraken en een lage beroepsstatus hebben in combinatie tot gevolg dat de werkdruk onnodig hoog is en de intrinsieke motivatie en de beroepstrots te lijden hebben. Dit schaadt de kwaliteit en de toegevoegde waarde van het onderwijs. Het pedagogisch handelen staat onder druk wat negatieve implicaties heeft voor de passendheid van het onderwijs en er is sprake van een verschraling van het pakket aan kennis en vaardigheden dat leraren de jeugd graag bij willen brengen. Onderwijs kent in vergelijking met andere maatschappelijke sectoren de hoogste burnout en dat neemt nog toe toe: leraren die dit overkomt zijn de thuiszitters van de beroepsgroep. Dit alles is slecht voor de leraren, slecht voor de jeugd, slecht voor de samenleving en slecht voor de belastingbetaler die door dit sturingsmodel onvoldoende waar voor zijn geld krijgt.

Atlassyndroom
Maar scholen en leraren hebben die werkdruk ook aan zich zelf te wijten. Want als de school zichzelf profileert als dé plek waar de jeugd zijn kennis, vaardigheden, vorming en ontwikkeling opdoet, en als leraren het zich voortdurend aan laten leunen dat zij Het Verschil maken, dan moeten ze niet raar opkijken als vanuit de samenleving en de overheid een overvloed van aanspraken en verwachtingen op hen af komt. Het maatschappelijk discours over onderwijs (geëntameerd o.a door Onderwijs2032, Nationale Denktank, Nederland Kantelt en Het Alternatief) doet daar nog een flinke schep bovenop want de centrale boodschap daarvan is Dat Het In de School Moet Gebeuren En Dat de Leraar Dat Moet Doen. Die aanhoudende en breed gepushte overschatting van onderwijs is een dubieuze eer want leraren krijgen daardoor opgedrongen dat de hele vorming en ontwikkeling van de jeugd van hen afhangt en dat is natuurlijk zeer belastend. Het zet de school en de leraar bovendien in een isolement, terwijl je van onderwijs nu juist verwacht dat het een venster op de wereld biedt. Scholen en leraren snijden zich met deze attitude dus flink in de vingers dosage for prozac. Maar leraren die zelf kinderen hebben of die de leefwereld van de jeugd goed kennen kunnen beter weten: hun invloed op de ontwikkeling van de jeugd is een betrekkelijke. Want de leefwereld van kinderen en jongeren wordt bevolkt door een rijk palet aan personen en partijen die zich eveneens, elk vanuit hun eigen optiek en verantwoordelijkheid voor de jeugd inzetten: ouders, vrijwilligers en beroepskrachten uit allerlei leefdomeinen en disciplines die er voor kinderen en jongeren toe doen. Leraren kunnen van die inzet profiteren als ze deze personen leren kennen en hen ook als bondgenoten gaan zien in een gezamenlijke pedagogische en educatieve opdracht. En aangezien vele handen licht werk maken biedt zo’n bondgenootschap kansen op werkdrukvermindering, verbetering van de kwaliteit van het onderwijs en vooral: een perspectief op de beste condities voor de ontwikkeling en de vorming van de jeugd. Met elkaar kun je veel meer voor kinderen en jongeren betekenen dan zonder elkaar.

Als nou zelfs de staatssecretaris het zegt!

Met deze acties kunnen leraren ontsnappen aan de de ‘tirannie die hen het hert doorwondt’ en in het isolement dat zozeer bijdraagt aan hun overbelasting. Ik zou het dus gewoon doen en volgens mij kunnen schoolleiders en onderwijsbestuurders dit alleen maar van harte ondersteunen. Laat leraren er bovendien vanuit gaan dat tenminste één persoon achter hen staat, staatssecretaris Sander Dekker. Want heeft hij niet bij herhaling gezegd dat als je het gevoel hebt dat je iets doet wat niet bijdraagt aan beter onderwijs of wat niet in het belang is van de leerlingen, dat je er dan gewoon mee stopt? Welke wetten zijn er dan nog en welke praktische bezwaren kunnen er zijn die het omzetten van droom in daad belemmeren? De jeugd zal er wel bij varen.

Voor iedereen die zich inzet voor de jeugd...