Nou, dat is ook niet voor het eerst, een programma over thuiszitters. Dat dacht ik toen ik op 1 juli 2014 een aflevering bekeek van het programma Buitenspel van Mirjam Sterk[1]. Dit keer zagen we de 11-jarige Alex die autistisch is en ADHD heeft, derhalve op geen enkele school toegelaten wordt en dus noodgedwongen thuiszit, inmiddels 5 jaar. Het patroon bij dit soort programma’s is voorspelbaar: even is er enige nationale verontwaardiging en dan gebeurt er een tijdje niets, totdat het volgende programma op de buis te zien is. Dat is jammer, want er zijn manieren om deze impasses te doorbreken, althans tot op zekere hoogte. Want dit is een lastig te temmen probleem en ik vrees dat dit ook voorlopig wel zo blijft.

Radicale vernieuwers

Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap werkt aan een slim, vaardig en creatief Nederland. Welnu, slimheid, vaardigheid en creativiteit kan de mensen die zich bekommeren om het leven en de vorming van deze Alex niet worden ontzegd. Vooral de ouders zijn -samen met anderen- in de weer om voor hem een passende leerweg samen te stellen. Ze hebben met veel vernuft en opofferingsgezindheid een vorm van thuisonderwijs georganiseerd. Een instructrice van het KNGF nodigt hem uit regelmatig met haar en haar hond op stap te gaan, lekker de bossen in. En ja, er is ook nog een school te vinden die deze jongen geregeld van een kleine onderhoudsdosis schoolklas voorziet; deze directeur ziet het zitten met Alex en voegt zich naar diens mogelijkheden. Wie weet nog wat vrijwilligerswerk of een krantenwijkje erbij, wat steun van een wijze ontwikkelingspsycholoog en je hebt een arrangement gecreëerd wat ook voor veel andere kinderen interessant zou kunnen zijn. Maar waarom moet het uitgerekend deze ouders zoveel energie en geld kosten? Kunnen hun inspanningen niet enige wetenschappelijke begeleiding krijgen en worden betaald uit innovatiefondsen? Zijn de ouders van Alex niet bij uitstek de ‘radicale vernieuwers’ waar we in Nederland naar op zoek zijn? Helaas niet meer, want ze zijn verhuisd naar de Verenigde Staten waar Alex wel het maatwerk blijkt te kunnen krijgen dat hij nodig heeft. 

Sabine, 10 jaar geleden

Slim, vaardig en creatief zijn ook de mensen die ruim 10 jaar geleden voor Sabine een mooi en echt passend traject in elkaar zetten[2]. Sabine en haar school hadden het helemaal gehad met elkaar, dankzij een explosief mengsel van autisme en hoogbegaafdheid. Hier werd van de nood een deugd gemaakt; ze kon thuis aan de slag waarbij ze gebruik  maakte van een speciale software die door een Finse universiteit ontwikkeld was. Wekelijks ging ze naar school voor nieuwe opdrachten en om de voortgang te bespreken. En om te bevorderen dat ze onder de mensen kwam ging ze als vrijwilliger aan de slag in een zorginstelling. Zo kon ze ook haar sociale vaardigheden ontwikkelen. Ik ben zo benieuwd hoe het Sabine vergaan is. En wat er met haar gebeurd zou zijn zonder dit creatieve arrangement. En of er 10 jaar na dato nog steeds de ruimte is voor zulke arrangementen, want die hield toen ook al niet over.

Notschool

Slim, vaardig en creatief zijn ook de mensen van het Urway project dat enkele jaren terug in Nederland gedraaid heeft  en onlangs evident positieve resultaten gestopt is[3]. Dit project, geïnspireerd op het Engelse Notschool concept, was erop gericht jonge voortijdig schoolverlaters weer aan het leren te krijgen. In deze aanpak zit de jongere thuis achter de computer en staat hij online in verbinding met nog vijf  andere jongeren en een begeleider. De enige opdracht is online te blijven, zodat er voortdurend contact is met elkaar en met die begeleider. Deze heeft de taak om met elk van deze jongeren op zoek te gaan naar wat hij zélf wil en zélf interessant vindt. Vanuit pedagogisch oogpunt heel interessant, zeker als je bedenkt dat het hier om kwetsbare jongeren gaat die onthecht of ontmoedigd zijn door het schoolsysteem. In de Urway-setting, waarin deze jongeren in de eerste plaats zichzelf mochten zijn en worden, groeiden ze toe naar verder leren of werken en ontwikkelden ze zelfvertrouwen en maatschappelijke weerbaarheid. Het merendeel van deze jongeren kwam door het Urway traject op verhaal en tot zichzelf, zodanig dat ze na zo’n anderhalf jaar de intrinsieke motivatie hadden om naar school te gaan. Een mooi effect van deze eigenlijk heel paradoxale aanpak. Ondanks het slagen van dit experiment is deze benadering niet toegevoegd aan het repertoire aan leertrajecten wat de overheid de Nederlandse jeugd wenst te bieden.  Dit terwijl in het Verenigd Koninkrijk Notschool nog draait en na 12 jaar zo’n 8000 van deze categorie jongeren een toekomstperspectief geboden heeft[4].

Vicieuze cirkel

Het lijkt er op dat de oplossingen voor het vraagstuk van de thuiszitters voortdurend gezocht wordt binnen het systeem dat de problemen gecreëerd heeft. Er lijkt sprake van koudwatervrees voor oplossingen waarbij ouders van deze kinderen van de nood een deugd maken. Dat zet die ouders klem tussen de mogelijkheden die zij voor hun kind zien en de wettelijke schoolplicht. Terwijl er veelbelovende alternatieven bestaan die ook wetenschappelijke steun genieten.

Waarom worden arrangementen als hierboven niet serieus beproefd en erkend als volwaardige leerwegen voor kinderen die anders dan anders zijn?[5] En wie weet, als aanzetten tot vormen van onderwijzen en leren die passen bij wat voor de 21^e eeuw nodig is? Want laten we ons niet rijk rekenen; die vele duizenden thuiszitters zijn maar het topje van de ijsberg. Een veelvoud ervan bezoekt weliswaar de school maar zit virtueel elders, zoals onlangs ook bleek uit onderzoek van de Onderwijsinspectie. Er zijn daarom goede redenen kritisch te kijken naar de mate waarin het onderwijs zoals dat in scholen georganiseerd is, tegemoet komt aan wat jonge mensen nodig hebben voor hun leven en hun toekomstperspectief. De voorbeelden hierboven laten zien dat er wel degelijk goede alternatieven zijn

[1] http://tvblik.nl/buitenspel/1-juli-2014

[2] Ministerie van OCW. Vooruit! Innoveren in het voortgezet onderwijs., Den Haag 2015 (2de druk). Het verhaal van Sabine is ontleend aan een Trouw-artikel uit 2003. http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/archief/article/detail/1780443/2003/10/18/Leren-op-afstand.dhtml

[3]http://www.m-ict.nl/onderwijs/urway-geenschool/

[4]Notschool wordt in stand gehouden door de Inclusion Trust: “a charity that exists to help young people who have become marginalised because traditional education systems are unable to provide for their specific individual needs”. In 2007 heeft de OECD het concept erkend als een nieuw leermodel.

[5] Een review van onderzoek naar Notschool-achtige concepten is in 2013 uitgevoerd door Julian Sefton-Green.  https://mitpress.mit.edu/sites/default/files/titles/free_download/9780262518246_Learning_at_NotSchool.pdf